जब मन थाक्छ… बौद्ध शिक्षाले दिएको आशाको उज्यालो

नमस्ते! आजको व्यस्त जीवनशैलीमा मानसिक स्वास्थ्य एउटा महत्त्वपूर्ण विषय बनेको छ। हामी सबैले कुनै न कुनै रूपमा तनाव, चिन्ता वा निराशा महसुस गरेका छौं। जब आधुनिक चिकित्साले मानसिक स्वास्थ्य समस्यालाई सम्बोधन गरिरहेको छ, तब हजारौं वर्ष पुराना परम्परागत ज्ञान र उपचार पद्धतिले पनि यस क्षेत्रमा गहिरो अन्तर्दृष्टि प्रदान गर्दछ। विशेषगरी, बौद्ध दृष्टिकोणले मनको प्रकृति र दुःखको जडबारे जुन व्याख्या गर्दछ, त्यो आज पनि मानसिक स्वास्थ्य र परम्परागत उपचारका लागि उत्तिकै प्रासंगिक छ। यस ब्लग पोस्टमा हामी बौद्ध दर्शनले मानसिक स्वास्थ्यलाई कसरी हेर्छ र परम्परागत उपचारमा यसको भूमिका कस्तो हुन सक्छ…

Read More

बौद्ध धर्मको टाइम क्याप्सुल: तेरमा (लुकाइएका खजाना ग्रन्थहरू)

तेरमा: तिब्बती बौद्ध परम्पराको लुकेको खजाना र यसको रहस्य हाम्रो संसार रहस्यहरूले भरिएको छ। कहिलेकाहीँ इतिहासका पानामा, कहिलेकाहीँ प्रकृतिको काखमा त कहिलेकाहीँ मानिसको चेतनामा। तिब्बती बौद्ध परम्परामा यस्तै एक अद्भुत र रहस्यमय पाटो छ जसलाई ‘तेरमा’ भनिन्छ। सरल भाषामा भन्नुपर्दा, तेरमा भनेको लुकाइएका खजाना हुन् – तर यी सुन वा हिरा जस्ता भौतिक खजाना मात्र होइनन्, बरु गहन आध्यात्मिक शिक्षा, ग्रन्थ, विधि र पवित्र वस्तुहरू हुन्। यी खजाना हजारौं वर्ष पहिले लुकाइएको विश्वास गरिन्छ र विशेष समयमा, विशेष व्यक्तिहरूले पत्ता लगाउँछन्। तेरमा तिब्बती बौद्ध धर्म, विशेष गरी निङमा (Nyingma) परम्पराको…

Read More

शहरी भीडभाडबीच हराएको करुणा — अब फेरी फर्काउने बेला हो।

नेपाली बौद्ध समाजमा करुणाको गहिरो अर्थ: एक जीवनशैली बुद्ध धर्मले सिकाउने अनेकौं महत्वपूर्ण गुणहरूमध्ये करुणा एक प्रमुख स्तम्भ हो। यो केवल भावना मात्र नभएर एक गहिरो अभ्यास र जीवनशैली पनि हो। विशेष गरी नेपाली समाजमा, जहाँ बौद्ध धर्मको जरा धेरै पुरानो र संस्कृतिसँग गहिरो रूपमा जोडिएको छ, करुणाको भूमिका अझ विशेष देखिन्छ। के हो त यो करुणा, र यसले हाम्रो दैनिक जीवन र सामाजिक सम्बन्धहरूमा कस्तो प्रभाव पार्छ? आउनुहोस्, यस विषयमा केही विचार गरौं। करुणाको अर्थ र बौद्ध दर्शनमा यसको महत्व करुणा शब्दको सामान्य अर्थ हो – अरूको दुःख देख्दा…

Read More

कर्म: हाम्रो जीवनको अदृश्य कलाकार

नेपाली बौद्ध दृष्टिकोणबाट कर्मलाई बुझ्दै: हाम्रो जीवनको शिल्प हाम्रो जीवनमा राम्रो वा नराम्रो जे पनि हुन्छ, त्यसलाई कतिपयले भाग्य भन्छन्, कतिपयले संयोग। तर बौद्ध धर्ममा यसको पछाडि एउटा गहन सिद्धान्त छ जसलाई ‘कर्म’ भनिन्छ। कर्म भनेको के हो? के यो पूर्वनिर्धारित भाग्य हो? वा हाम्रो हातमा केही छ? आज हामी नेपाली बौद्ध दृष्टिकोणबाट कर्मलाई बुझ्ने प्रयास गर्नेछौं। यो कुनै जटिल धार्मिक चर्चा मात्र होइन, बरु यो हाम्रो दैनिक जीवनलाई अझ राम्ररी बुझ्न र जिउनका लागि एक महत्वपूर्ण मार्गदर्शक हो। कर्म भनेको के हो? (कर्म: कार्य र नियत) धेरैजसो मानिसले कर्मलाई…

Read More

नेवार बौद्ध धर्मको संसार: विहारदेखि पौवा चित्रकलासम्म

काठमाडौं उपत्यका: नेवार बौद्ध धर्मको गहिरो छाप र जीवनशैली काठमाडौं उपत्यका, मन्दिर र मठहरुको शहर, आफ्नो अनुपम संस्कृति र इतिहासका लागि विश्वभर परिचित छ। यहाँको जीवनशैली, कला, वास्तुकला र चाडपर्वमा विभिन्न संस्कृति र धर्मको संगम देखिन्छ। यसमध्ये, नेवार बौद्ध धर्मको प्रभाव विशेष गरी गहिरो र व्यापक छ। यो धर्म केवल पूजापाठ र अनुष्ठानमा सीमित छैन, बरु यहाँको समाजको धुकधुकी बनेको छ। यस ब्लग पोस्टमा, हामी काठमाडौं उपत्यकामा नेवार बौद्ध धर्मले पारेको बहुआयामिक प्रभावबारे चर्चा गर्नेछौं, जसले यहाँको परिचयलाई आकार दिएको छ र यहाँको जीवनशैलीलाई विशेष बनाएको छ। नेवार बौद्ध धर्मको…

Read More

हावामा मन्त्र, ढुङ्गामा शान्ति: हिमालयका अनौठा बौद्ध अभ्यासहरू

हिमालयको काखमा बौद्ध जीवन: अनौठा अभ्यासहरूको खोजी हिमालय, केवल हिउँले ढाकिएका अग्ला चुचुराहरूको शृंखला मात्र होइन। यो शान्ति, रहस्य र गहिरो आध्यात्मिकताको भूमि पनि हो। यस विशाल पर्वत श्रृंखलाको काखमा हजारौं वर्षदेखि बौद्ध धर्मले आफ्नो जरो गाडेको छ, तर यहाँको भौगोलिक विशेषता र स्थानीय संस्कृतिसँग घुलमिल हुँदा यसले विश्वका अन्य भागभन्दा फरक, आफ्नै अनौठो रूप धारणगरेको छ। यहाँका बौद्ध अभ्यासहरू केवल धार्मिक विधिमात्र नभई जीवनशैलीसँग गहिरो रूपमा जोडिएका छन्। आउनुहोस्, हिमालय क्षेत्रका केही विशिष्ट बौद्ध अभ्यासहरूको खोजी गरौं। यस क्षेत्रको कठोर भूभाग र जीवनशैलीले यहाँको बौद्ध धर्मलाई थप आत्मनिर्भर, सामुदायिक…

Read More

ध्यान गर्ने मात्र होइन, समाज बदल्ने पनि हो! व्यवहारिक बौद्ध धर्मको शक्ति

व्यवहारिक बौद्ध धर्म: केवल ध्यान मात्र होइन, समाजसेवाको मार्ग पनि बौद्ध धर्म भन्ने बित्तिकै धेरैले ध्यान, शान्ति, गुम्बा वा भिक्षुहरूलाई सम्झन्छन्। यो सत्य हो, तर बौद्ध धर्म यसभन्दा धेरै फराकिलो छ। यसको मूल शिक्षा जीवनलाई **व्यवहारिक रूपमा** बाँच्ने कला सिकाउनु हो। आजको जटिल र द्रुत परिवर्तनशील विश्वमा, जहाँ सामाजिक, वातावरणीय र राजनीतिक चुनौतीहरू व्याप्त छन्, बौद्ध धर्मको व्यवहारिक अभ्यास कसरी आधुनिक सामाजिक सक्रियता सँग जोडिन्छ? के यी दुई कुरा फरक फरक बाटो हुन्, वा एकअर्काका पूरक? यस ब्लग पोस्टमा हामी यही विषयमाथि चर्चा गर्नेछौं। व्यवहारिक बौद्ध धर्म के हो? व्यवहारिक…

Read More

अवलोकितेश्वरको करुणामय दृष्टि: मच्छिन्द्रनाथको जात्रामा हिंसाको प्रश्न

नमो बुद्धाय, नमो धर्माय, नमो संघाय। भर्खरै भएको करुणामय मच्छिन्द्रनाथ, जसलाई बुंगद्यः पनि भनिन्छ, को रथयात्रामा एउटा विचलित पार्ने घटना रिपोर्ट भएको छ। परम्पराहरू कहिलेकाहीं विकसित हुन्छन् र व्याख्याहरू फरक हुन सक्छन्, तर यस्तो दयालु व्यक्तित्वलाई समर्पित चाडमा पशुबलिको कार्यले गहिरो विचार गर्नुपर्ने आवश्यकता छ, विशेष गरी बौद्ध मार्ग अनुसरण गर्नेहरूका लागि। यो बुझिएको छ कि कतिपय प्राचीन रीतिरिवाजहरूले रथलाई एक शक्तिशाली, कहिलेकाहीं उग्र, देवतासँग जोड्दछन्, जसले जीवन लिने बलिदानहरू समावेश गर्दछ। यद्यपि, जसले मच्छिन्द्रनाथलाई अनन्त करुणाका बोधिसत्त्व अवलोकितेश्वरको पार्थिव स्वरूपको रूपमा मान्दछन्, उनीहरूका लागि यो एउटा गहिरो विरोधाभास हो।…

Read More

बत्ती, पानी र तोर्मा: बौद्ध अनुष्ठानका गहिरा रहस्यहरू

बौद्ध अनुष्ठानमा बत्ती, पानी र तोर्मा: यी भेटीहरूको गहिरो अर्थ बौद्ध पूजा वा अनुष्ठानहरूमा हामी प्रायः केही विशेष चीजहरू देख्छौं: बत्ती बालेको, पानीका कचौराहरू लहरै राखिएको, र तोर्मा (पिठोबाट बनेका विशेष आकार) चढाएको। यी चीजहरू सामान्य देखिए पनि यिनको गहिरो अर्थ र महत्व छ। यी भेटीहरू केवल एउटा परम्परा मात्र होइनन्, बरु हाम्रो आध्यात्मिक यात्राका लागि महत्वपूर्ण प्रतीक हुन्। धेरैजसो मानिसहरूले यी वस्तुहरू किन प्रयोग गरिन्छन् भन्ने कुरामा ध्यान नदिएका हुन सक्छन्, तर यिनको पछाडि गहन दर्शन लुकेको छ। आज हामी बौद्ध अनुष्ठानमा बत्ती, पानी र तोर्माको कार्य र यिनको…

Read More

च्योद अभ्यास: तिब्बती बौद्ध धर्ममा अहंकारलाई “काट्ने” अनुष्ठान।

च्योद अभ्यास: अहंकारलाई ‘काट्ने’ साहसपूर्ण यात्रा बौद्ध धर्ममा, दुःख र संसारिक बन्धनको मूल कारणमध्ये एकलाई अहंकार मानिन्छ। यो ‘म’ भन्ने भावना, आफूलाई अरूभन्दा अलग र स्थायी वस्तु ठान्ने भ्रम, नै सबै पीडाको जड हो भनिन्छ। यस गहन शत्रु – अहंकार – सँग भिड्न र त्यसलाई पार लगाउन विभिन्न आध्यात्मिक अभ्यासहरू छन्। तिब्बती बौद्ध धर्ममा एक अत्यन्त शक्तिशाली, गहन र केही हदसम्म रहस्यमय अभ्यास छ, जसलाई च्योद अभ्यास भनिन्छ। यो अभ्यास सुन्दा अलि डरलाग्दो वा अनौठो लाग्न सक्छ, किनकि यसमा “अहंकारलाई काट्ने” कुरा गरिन्छ। तर यसको वास्तविक अर्थ र प्रक्रिया के…

Read More