देवता योग: आफूभित्रको दिव्यता जगाउने शक्तिशाली मार्ग
यो कुनै बाहिरी शक्तिको आराधना मात्र होइन, यो त हामी आफैंलाई बुद्धत्व प्राप्त प्राणीको रूपमा कल्पना गर्ने, उनीहरूका गुणहरूलाई आत्मसात गर्ने एउटा गहिरो, रूपान्तरणकारी प्रक्रिया हो। यो अभ्यासले हामीलाई हाम्रो वास्तविक क्षमता र दिव्यतासँग जोड्न मद्दत गर्छ। आउनुहोस्, यो रहस्यमय अभ्यास र यसले हाम्रो जीवनमा पार्न सक्ने चमत्कारी प्रभावबारे विस्तारमा बुझौं।
देवता योग के हो र यो किन यति महत्त्वपूर्ण छ?
सरल शब्दमा, देवता योग भनेको आफूलाई कुनै बुद्ध वा बोधिसत्वको रूपमा कल्पना गर्ने र उहाँको शरीर, वचन र मनसँग एकाकार हुने अभ्यास हो। यसको मुख्य उद्देश्य हाम्रो मनमा गढेर बसेका सीमित धारणाहरू, डर र नकारात्मक प्रवृत्तिहरूलाई शुद्ध गरी हामीभित्र अन्तर्निहित बुद्धत्वको वास्तविक प्रज्ञा र करुणालाई जगाउनु हो।
यस अभ्यासका पछाडि केही गहिरो सिद्धान्तहरू छन्:
- आत्म-पहिचानको रूपान्तरण: हामी प्रायः आफूलाई असक्षम, कमजोर वा सीमित ठान्छौं। देवता योगले यो संकीर्ण पहिचानलाई तोडेर हामीलाई हाम्रो शुद्ध र दिव्य प्रकृतिसँग जोड्छ।
- सद्गुणहरूको विकास: जब हामी करुणाका बुद्ध (जस्तै: चेन्रेजिग) को रूपमा आफूलाई कल्पना गर्छौं, तब हामीमा स्वतः करुणा, दया र प्रेमका भावनाहरू जागृत हुन थाल्छन्। यसले ती गुणहरूलाई वास्तविक जीवनमा उतार्न प्रेरणा दिन्छ।
- अहंकारको विसर्जन: हाम्रो दुःखको मूल जड नै ‘म’ र ‘मेरो’ भन्ने अहंकार हो। देवता योगले हाम्रो व्यक्तिगत ‘म’ लाई विशाल र शुद्ध चेतनाको रूपमा देख्न सिकाउँछ, जसले अहंकारको पकडलाई कमजोर बनाउँछ।
- बुद्धत्वको सम्भावनाको अनुभूति: यो अभ्यासले हामीलाई हाम्रो मनको वास्तविक प्रकृति, जुन सबै बुद्धहरूको मनसँग अभिन्न छ, त्यसको अनुभव गराउँछ। यसले हामी पनि बुद्ध बन्न सक्छौं भन्ने गहिरो विश्वास दिलाउँछ।
सुरुमा यो अभ्यास सुन्दा मलाई निकै अनौठो लागेको थियो। ‘हामीजस्तो सामान्य मान्छेले कसरी आफूलाई देवताको रूपमा हेर्न सक्छ र?’ तर जब गुरुहरूले यसको गहिरो अर्थ खुलाउनुभयो, तब मैले बुझें— यो कुनै काल्पनिक खेल होइन, बरु हाम्रो मनको सीमितता तोड्ने एउटा शक्तिशाली मनोवैज्ञानिक र आध्यात्मिक प्रक्रिया हो।
देवता योग अभ्यासको चरणबद्ध प्रक्रिया
देवता योग एउटा व्यवस्थित प्रक्रिया हो, जसका चरणहरूले हाम्रो मनलाई क्रमिक रूपमा शुद्ध र रूपान्तरण गर्छन्। सामान्यतया, यसमा निम्न चरणहरू समावेश हुन्छन्:
- शरणागति र बोधिचित्त: अभ्यासको सुरुवात बुद्ध, धर्म र संघप्रति शरण लिने र सम्पूर्ण प्राणीहरूको हितका लागि बुद्धत्व प्राप्त गर्ने बोधिचित्त (जागृत मन) उत्पन्न गर्ने प्रतिज्ञाबाट हुन्छ। यसले हाम्रो प्रेरणालाई शुद्ध र विशाल बनाउँछ।
- शून्यतामा विसर्जन: यस चरणमा, हामी सम्पूर्ण बाहिरी संसार र आफूलाई शून्यता (अस्तित्वको वास्तविक, असीमित प्रकृति) मा विलीन भएको कल्पना गर्छौं। यसले हाम्रो मनलाई पुरानो धारणाबाट खाली गरी नयाँ शुद्ध रूपको उत्पत्तिका लागि ठाउँ बनाउँछ।
- देवताको स्पष्ट कल्पना (Visualization): त्यो खाली शून्यताबाट, प्रकाशका किरणहरू वा प्रतीक अक्षरहरूबाट इच्छित देवताको स्पष्ट रूपमा कल्पना गरिन्छ। देवताको शरीरको रंग, हातका प्रतीकहरू (पद्म, वज्र), आसन, मुद्रा र उहाँको मण्डललाई सकेसम्म स्पष्ट र जीवन्त रूपमा देख्ने प्रयास गरिन्छ।
- मन्त्र जप: देवताको स्वरूपलाई मनमा स्थापित गरिसकेपछि, हामी त्यस देवताको मन्त्र जप गर्छौं। मन्त्रले देवताको ऊर्जा र गुणहरूलाई हाम्रो मनमा एकीकृत गर्न शक्तिशाली माध्यमको काम गर्छ।
- आत्मसात र तदाकारिता (Identification): मन्त्र जपको क्रममा, हामी आफूलाई देवताको रूपसँग पूर्ण रूपमा एकाकार भएको अनुभव गर्छौं। हामी नै त्यो देवता हौं, र त्यस देवताका सबै गुणहरू—जस्तै अनन्त करुणा, असीमित प्रज्ञा र शक्ति—हामीभित्रै छन् भन्ने महसुस गर्छौं।
- विसर्जन र पुनः उद्भव: अभ्यासको अन्त्यमा, देवताको रूप प्रकाशमा विलीन हुन्छ र त्यो प्रकाश हामीभित्र समाहित हुन्छ। अन्ततः, सबै कुरा शून्यतामा विलीन हुन्छ। त्यसपछि हामी आफ्नो सामान्य रूपमा फर्कन्छौं, तर यसपटक आफूलाई पहिलेभन्दा बढी शुद्ध, करुणावान् र जागृत रूपमा देख्छौं, ताकि अभ्यासको लाभ दैनिक जीवनमा कायम रहोस्।
देवता योगले वास्तविक जीवनमा के फाइदा दिन्छ?
देवता योगको नियमित अभ्यासले हाम्रो मानसिक, भावनात्मक र आध्यात्मिक जीवनमा गहिरो सकारात्मक प्रभाव पार्छ:
- असीमित आत्मविश्वासको विकास: आफूलाई बुद्धत्व प्राप्त प्राणीको रूपमा देख्दा हीनताबोध हट्छ र हामीमा असीम आत्मविश्वास र आन्तरिक शक्ति जागृत हुन्छ।
- करुणा र प्रज्ञाको वृद्धि: अवलोकितेश्वर (चेन्रेजिग) को अभ्यासले करुणा र मैत्रीभाव बढाउँछ भने मञ्जुश्रीको अभ्यासले प्रज्ञा र विवेक तिखार्छ।
- गहिरो मानसिक शान्ति: यो अभ्यासले मनलाई एकाग्र र स्थिर बनाउँछ, जसले तनाव, चिन्ता र बेचैनीलाई स्वतः कम गर्छ।
- सुमधुर सम्बन्धहरू: जब हामीभित्र करुणा, धैर्य र समझ बढ्छ, तब हाम्रो परिवार र समाजसँगको सम्बन्ध पनि सुमधुर बन्छ।
- जीवनमा स्पष्टता र उद्देश्य: यो अभ्यासले हामीलाई जीवनको उद्देश्यबारे स्पष्टता दिन्छ, जसले गर्दा हामी अझ बढी सचेत र अर्थपूर्ण जीवन जिउन सक्छौं।
अन्त्यमा…
देवता योग केवल एउटा धार्मिक अनुष्ठान वा कल्पनाको खेल होइन। यो हाम्रो भित्री क्षमतालाई चिन्ने, हामीमा निहित बुद्धत्वलाई जगाउने र हाम्रो जीवनलाई अझ अर्थपूर्ण, सुखमय र करुणावान् बनाउने एउटा गहिरो आध्यात्मिक विज्ञान हो। यो एउटा यस्तो यात्रा हो जहाँ हामी बाहिरी शक्तिमा होइन, आफ्नै भित्री दिव्यतामा भरोसा गर्न सिक्छौं।
महत्त्वपूर्ण नोट: देवता योग एक गहिरो र शक्तिशाली अभ्यास हो। यसको पूर्ण लाभ लिन र कुनै पनि गलत बुझाइबाट बच्न, यो अभ्यास सधैं एक योग्य र अनुभवी गुरुको प्रत्यक्ष निर्देशनमा सिक्नु अत्यन्त आवश्यक छ।
