मनको भारी बिसाउने जेन सूत्र

हाम्रो मन एउटा अद्भुत बगैँचा हो, तर कहिलेकाहीँ हामी यसलाई पुराना झारपात र सुकेका पातहरूले भरिन दिन्छौँ। विगतका गुनासा, रिस, पछुतो र चिन्ताहरू—यी यस्ता अदृश्य भारी हुन् जसलाई हामी दिनरात बोकेर हिँड्छौँ, र जसले हाम्रो वर्तमानको सुन्दरतालाई ओझेलमा पार्छ।

यदि तपाईंलाई पनि आफ्नो मनमा यस्तै भारीले थिचिरहेको महसुस हुन्छ भने, आज म तपाईंलाई सयौँ वर्ष पुरानो एउटा वास्तविक जेन कथा सुनाउँदैछु। यो कथा दुई भिक्षु, तान्जान र एकिदोको हो। यो सरल कथामा मनको भारी बिसाउने र जीवनलाई हल्का बनाएर जिउने गहिरो सूत्र लुकेको छ।

दुई भिक्षु र हिलो बाटोको कथा

धेरै समयअघिको कुरा हो, तान्जान र एकिदो नामका दुई जेन भिक्षुहरू एउटा लामो यात्रामा थिए। ठूलो पानी परेपछि बाटो हिलाम्मे र चिप्लो भएको थियो। ठाउँ-ठाउँमा पानी जमेर आहाल बनेको थियो।

यात्राकै क्रममा उनीहरू बाटोको एउटा मोडमा आइपुगे, जहाँ हिलोको ठूलो आहाल थियो। त्यहाँ सुन्दर रेशमी किमोनो लगाएकी एउटी युवती उभिरहेकी थिइन्। उनी त्यो हिलो बाटो कसरी पार गर्ने भनेर अलमलमा परेकी थिइन्, किनभने एक पाइला मात्र अगाडि बढाउँदा उनको महँगो पहिरन हिलोमा डुब्ने निश्चित थियो।

उनी असहाय भएर उभिरहेकी देखेर, तान्जान तुरुन्तै अगाडि बढे। उनले बिना कुनै हिचकिचाहट ती युवतीलाई आफ्नो काँधमा बोके, हिलो बाटो पार गराए, र बाटोको अर्को छेउमा सुरक्षित रूपमा छोडिदिए।

त्यसपछि, तान्जान केही नभएजसरी आफ्नो बाटोमा अगाडि बढे।

तर, उनका साथी एकिदो भने भित्रभित्रै रिसाइरहेका थिए। उनी चुपचाप तान्जानको पछि-पछि हिँड्न त थाले, तर उनको मनमा प्रश्नहरूको आँधी चलिरहेको थियो। ‘हामी भिक्षुहरूले महिलाहरूबाट टाढा रहनुपर्छ। हामीले उनीहरूलाई छुनु हुँदैन, विशेषगरी युवती र सुन्दर महिलाहरूलाई। यो त नियमको घोर उल्लंघन हो! तान्जानजस्तो वरिष्ठ भिक्षुले यस्तो कसरी गर्न सके?’

घण्टौँसम्म उनीहरू चुपचाप हिँडिरहे। एकिदोको मनमा उकुसमुकुस बढ्दै गयो। अन्ततः, साँझ पर्ने बेला एउटा मन्दिरमा पुगेपछि उनले आफूलाई रोक्न सकेनन् र तान्जानलाई भने:

“हेर्नुहोस्, हामी भिक्षु हौँ! हामीले महिलाहरूसँग सम्पर्क राख्नु हुँदैन। तपाईंले आज दिउँसो ती सुन्दर युवतीलाई आफ्नो काँधमा किन बोक्नुभएको? यो हाम्रो अनुशासनको विरुद्ध हो!”

तान्जानले शान्त भावले एकिदोलाई हेरे र हल्का मुस्कुराउँदै जवाफ दिए:

“ए, ती युवती? मैले त उनलाई घण्टौँअघि नै त्यो हिलो बाटोको किनारमा छोडेर आएँ। के तिमीले अझै पनि उनलाई आफ्नो मनमा बोकिरहेका छौ?”

कथाको सन्देश: हामी के बोकिरहेका छौँ?

तान्जानको यो जवाफ साधारण भए पनि यसले जीवनको एक गहिरो सत्यलाई उजागर गर्छ।

हिलो बाटो (The Muddy Road): यो हाम्रो जीवनका अप्रत्याशित समस्या र कठिन परिस्थितिहरूको प्रतीक हो।

युवती (The Woman): यो कुनै व्यक्ति होइन, बरु हाम्रो जीवनमा घट्ने एउटा घटना हो—एक विवाद, एक अपमान, एक गल्ती, वा कुनै पनि क्षणिक परिस्थिति।

तान्जानको कार्य (Tanzan’s Action): तान्जानले त्यो क्षणको आवश्यकतालाई देखे र मद्दत गरे। उनको कार्य त्यही क्षणमा सुरु भयो र त्यही क्षणमा समाप्त भयो। उनी घटनामा संलग्न भएनन्, केवल परिस्थितिलाई समाधान गरेर अगाडि बढे। यो नै अनासक्ति (detachment) र वर्तमानमा जिउने कला हो।

एकिदोको मन (Ekido’s Mind): एकिदोले शारीरिक रूपमा युवतीलाई बोकेनन्, तर उनले त्यो घटनाको विचारलाई घण्टौँसम्म आफ्नो मनमा बोकिरहे। वास्तविक भारी युवती थिइनन्, वास्तविक भारी त एकिदोको मनमा रहेको त्यो विचार, नियम र न्यायको भावना थियो।

यो कथाबाट हामीले के सिक्ने?

हामीमध्ये धेरै जना एकिदो जस्तै छौँ। हामीले पनि आफ्नो मनमा यस्ता कैयौँ “युवतीहरू” बोकेर हिँडेका हुन्छौँ:

पुराना गुनासाहरू: कसैले वर्षौंअघि तपाईंलाई भनेको नराम्रो कुरा। त्यो व्यक्तिले सायद बिर्सिसक्यो, तर तपाईं आज पनि त्यो भारी बोकेर हिँड्नुभएको छ।

विगतका गल्तीहरू: “मैले यसो गर्नुहुँदैनथ्यो” वा “त्यो अवसर किन गुमाएँ” भनेर आफैँलाई दोष दिइरहनु। तपाईंले गल्तीलाई होइन, त्यसको ग्लानिलाई बोकिरहनुभएको छ।

अरूको आलोचना: अरूले तपाईंको बारेमा के सोच्छन् भन्ने चिन्ता। उनीहरूले आफ्नो राय दिएर अगाडि बढिसके, तर तपाईंले त्यसलाई मनमा खेलाइरहनुभएको छ।

तान्जानले हामीलाई सिकाउँछन् कि स्वतन्त्रता भनेको समस्याहरूबाट भाग्नु होइन, बरु तिनलाई सामना गरेपछि त्यसको मानसिक बोझलाई पछाडि छोडेर अगाडि बढ्नु हो।

निष्कर्ष: आफ्नो भारी आजै बिसाउनुहोस्

हाम्रो जीवनमा शान्ति तब आउँछ, जब हामी अनावश्यक विचारहरूलाई छोड्न सिक्छौँ। हरेक दिन हामी अनेकौं “हिलो बाटो” पार गर्छौं र विभिन्न “घटनाहरू” को सामना गर्छौं। बुद्धिमानी यसैमा छ कि हामी ती घटनाहरूलाई त्यहीँ छोडेर आफ्नो यात्रालाई हल्का र स्वतन्त्र बनाऔँ।

अब एकपटक आफैँलाई सोध्नुहोस्: आज तपाईंले आफ्नो मनमा कुनचाहिँ भारी बोकिरहनुभएको छ, जसलाई घण्टौँ वा वर्षौँअघि नै छोड्नुपर्ने थियो?

सायद, त्यो भारी बिसाउने बेला भयो कि?