देवदत्तको षड्यन्त्र र बुद्धको करुणा

लोभ, घृणा र अथाह करुणा: देवदत्तको षड्यन्त्र र बुद्धको शान्ति

जीवनमा कहिलेकाहीँ हामीले यस्ता कथाहरू सुन्न पाउँछौँ, जसले मनमा गहिरो छाप छोड्छन्। यी कथाहरूले मानव स्वभावका विभिन्न पाटालाई उजागर गर्छन् – लोभ, ईर्ष्या, घृणा र त्यसको ठीक विपरीत, अथाह करुणा र क्षमा। आज हामी यस्तै एक महत्त्वपूर्ण कथाको बारेमा चर्चा गर्दैछौँ, जहाँ बुद्धका आफ्नै भाइ देवदत्तको षड्यन्त्र र त्यसलाई बुद्धले दर्शाएको अकल्पनीय करुणाको बीचको द्वन्द्व चित्रण गरिएको छ। यो कथा केवल एक ऐतिहासिक घटना मात्र होइन, बरु यसले आज पनि हाम्रो जीवनमा नकारात्मक भावनाहरूलाई कसरी व्यवस्थापन गर्ने र कठिन परिस्थितिमा पनि कसरी शान्त रहने भन्ने बारेमा अमूल्य पाठ सिकाउँछ।

देवदत्तको लोभ र षड्यन्त्रको अँध्यारो पाटो

देवदत्त, भगवान बुद्धका आफ्नै भाइ र शिष्य थिए। सुरुमा उनी पनि बुद्धको मार्गमा हिँडेका थिए, तर समय बित्दै जाँदा उनमा घोर ईर्ष्या र शक्तिमोह पलायो। उनलाई लाग्थ्यो कि उनी बुद्धभन्दा कम छैनन् र सङ्घको नेतृत्व उनले पाउनुपर्छ। यही लोभ र ईर्ष्याले उनलाई सही मार्गबाट विचलित गरायो र उनी षड्यन्त्रको दलदलमा फस्दै गए।

• सङ्घ विभाजनको प्रयास:देवदत्तले बुद्धको सङ्घलाई नै विभाजित गर्ने प्रयास गरे। उनले केही भिक्षुहरूलाई उक्साएर बुद्धका नियमहरू भन्दा कठोर नियम बनाउनुपर्ने माग गरे र छुट्टै सङ्घ बनाउने घोषणा गरे। उनको मुख्य उद्देश्य बुद्धको अधिकारलाई चुनौती दिनु थियो।
• बुद्धलाई मार्ने असफल प्रयासहरू:

पहाडबाट ढुङ्गा खसाल्ने: उनले बुद्ध हिँडिरहेको बाटोमा माथिबाट ठूलो ढुङ्गा खसालेर मार्ने प्रयास गरे। तर बुद्धको पुण्य शक्तिका कारण त्यो ढुङ्गा टुक्रिएर गयो र बुद्ध सुरक्षित रहे।
नालागिरि हात्तीलाई उन्मत्त गराउने:यो देवदत्तको सबैभन्दा क्रूर प्रयास थियो। उनले एउटा उन्मत्त र शक्तिशाली हात्ती नालागिरिलाई रक्सी खुवाएर बुद्ध हिँडिरहेको बाटोमा पठाइदिए, ताकि त्यसले बुद्धलाई कुल्चेर मारोस्। यो सुनेर शहरमा आतङ्क फैलियो, मानिसहरू डराएर भाग्न थाले।

मेरो विचारमा, जब हामी ईर्ष्या र लोभको चक्रमा फस्छौं, तब हामीले राम्रो-नराम्रो छुट्याउन सक्दैनौं। देवदत्तको कथाले यही देखाउँछ – कसरी नकारात्मक भावनाहरूले व्यक्तिलाई अन्धो बनाउँछ र उसलाई आफ्नै विनाशको बाटोमा डोर्याउँछ।

बुद्धको अथाह करुणा र क्षमाको दिव्य प्रकाश

देवदत्तका यी सबै षड्यन्त्र र आक्रमणका बावजुद, भगवान बुद्धले कहिल्यै पनि उनीप्रति घृणा वा क्रोध देखाउनुभएन। बुद्धको प्रतिक्रिया सधैँ अकल्पनीय करुणा र धैर्यले भरिएको थियो।

नालागिरि हात्तीको घटना: जब नालागिरि हात्ती उन्मत्त भएर बुद्धतर्फ दौडियो, तब बुद्ध शान्त रहनुभयो। उहाँले हात्तीलाई आफ्नो मैत्रीपूर्ण करुणा (Metta) फैलाउनुभयो। बुद्धको शान्त र करुणाले भरिएको ऊर्जाले हात्तीलाई शान्त बनायो। हात्ती बुद्धको नजिक आएर घुँडा टेक्यो र सम्मान प्रकट गर्यो। यो घटनाले बुद्धको करुणाको शक्तिलाई प्रमाणित गर्यो।
देवदत्तप्रतिको दृष्टिकोण: बुद्धले देवदत्तलाई कहिल्यै पनि शत्रुको रूपमा हेर्नुभएन। उहाँले देवदत्तलाई अज्ञानता र नकारात्मक भावनाको पीडितको रूपमा हेर्नुभयो। बुद्धलाई थाहा थियो कि देवदत्त आफ्नो कर्मको फल भोग्नेछन् र उनी आफैँ भित्रैबाट पीडित थिए। बुद्धले सधैँ देवदत्तलाई सही मार्गमा फर्काउने अवसरहरू दिनुभयो, यद्यपि देवदत्तले ती अवसरहरूलाई कहिल्यै स्वीकार गरेनन्।
कर्मको फल: देवदत्तले गरेका दुष्कर्महरूको फलस्वरूप, उनको जीवन दुःखमय बन्दै गयो। अन्ततः, जब उनले आफ्नो गल्ती महसुस गरे र बुद्धसँग क्षमा माग्न आए, तबसम्म धेरै ढिलो भइसकेको थियो। उनी गम्भीर बिरामी परे र अन्तिम समयमा बुद्धको नाम लिँदै नरकको यातना भोग्न गएको विश्वास गरिन्छ। यो कथाले कर्मको अटल नियम लाई पनि दर्शाउँछ।

बुद्धको यो व्यवहारले हामीलाई सिकाउँछ कि साँचो शक्ति बदलामा होइन, बरु करुणा र क्षमामा हुन्छ। कसैले तपाईंलाई हानि पुर्याउन खोज्दा पनि शान्त रहन सक्नु र उसलाई बुझ्ने प्रयास गर्नु नै वास्तविक साहस हो।

निष्कर्ष: आजको जीवनमा बुद्धको करुणाको सान्दर्भिकता

देवदत्तको षड्यन्त्र र बुद्धको करुणाको यो कथाले हामीलाई मानव स्वभावका गहन सत्यहरू बुझाउँछ। यसले देखाउँछ कि कसरी ईर्ष्या र लोभले मानिसलाई अन्धो बनाउन सक्छ र कसरी करुणा र धैर्यले कठिनभन्दा कठिन परिस्थितिमा पनि शान्ति ल्याउन सक्छ।

हाम्रो दैनिक जीवनमा पनि हामी यस्ता चुनौतीहरू सामना गर्छौँ, जहाँ मानिसहरूले हामीलाई दुःख दिन वा हानि पुर्याउन खोज्छन्। बुद्धको यस कथाले हामीलाई सिकाउँछ कि यस्तो अवस्थामा पनि हामीले अटल करुणा र धैर्य कायम राख्नुपर्छ। घृणालाई घृणाले जित्न सकिँदैन, तर प्रेम र करुणाले जित्न सकिन्छ। यो केवल आध्यात्मिक पाठ मात्र होइन, बरु यो हाम्रो मानसिक शान्ति र कल्याणको लागि पनि अपरिहार्य छ। जब हामी अरूको प्रति घृणा राख्छौं, तब त्यसले हामीलाई नै जलाउँछ। त्यसैले, बुद्धको मार्ग पछ्याउँदै, हामीले सधैँ क्षमा र करुणाको ज्योति बाल्न सक्नुपर्छ, ताकि हाम्रो आफ्नै जीवनमा पनि शान्ति र आनन्दको वर्षा होस्।