चुन्दको अर्पण: बुद्धको अन्तिम भोजनको कथा

हाम्रो जीवनमा कतिपय भोजनहरू स्वादका लागि हुन्छन् भने कतिपय पोषणका लागि। तर इतिहासमा केही यस्ता भोजनहरू पनि दर्ज छन्, जसको आफ्नै गहिरो अर्थ र दर्शन हुन्छ। यस्तै एउटा भोजनको कथा हो, बुद्धका भक्त चुन्दले अर्पण गरेको ‘अन्तिम भोजन’। यो केवल एउटा साधारण खाना थिएन, बरु यसले बुद्धको जीवनको अन्तिम अध्यायलाई मात्र होइन, मानवीय श्रद्धा, त्याग र करुणाको अनौउठो गाथालाई समेत समेटेको छ। आउनुहोस्, यो अविस्मरणीय भोजन र यससँग जोडिएका गहन शिक्षाहरूको यात्रा गरौँ।

भक्त चुन्दको अदम्य श्रद्धा

बौद्ध इतिहासमा चुन्दको नाम सधैँ श्रद्धाका साथ लिइन्छ। उनी पावा नामक स्थानका एक सामान्य लोहार थिए, जसको जीवन भगवान बुद्धको आगमनले पूर्ण रूपमा बदलिएको थियो। उनको भक्ति यति गहन थियो कि जब उनलाई बुद्ध आफ्नो गृहनगरमा आउन लागेको खबर प्राप्त भयो, उनको मनमा पूर्ण समर्पणका साथ केही अर्पण गर्ने तीव्र इच्छा जाग्यो।

• चुन्दको सादगी: चुन्द एक साधारण व्यक्ति भए पनि उनको मनको पवित्रता र श्रद्धा अतुलनीय थियो। उनले आफ्नै हातले, ठूलो मिहिनेत र श्रद्धापूर्वक भोजन तयार पारे।
• अर्घ्यको तयारी: उनले बुद्ध र उहाँका भिक्षु संघका लागि ‘सुकर-मद्दव’ नामक विशेष परिकार तयार पारेका थिए। त्यो जेसुकै भए पनि, यो उनको सबैभन्दा राम्रो र दुर्लभ मानिएको अर्पण थियो।
• भक्तिको पराकाष्ठा: यो भोजन तयार पार्दा चुन्दको मनमा बुद्धप्रति अपार श्रद्धा र आदर थियो। उनको चाहना केवल बुद्धलाई खुसी पार्नु र आफ्नो जीवन धन्य बनाउनु थियो।

सुकर-मद्दव: एक रहस्यमय भोजन

चुन्दले अर्पण गरेको सुकर-मद्दव परिकारको वास्तविक प्रकृति आज पनि बौद्ध विद्वानहरूबीच बहसको विषय हो। यसका दुई प्रमुख व्याख्या छन्:

• मासुको परिकार: केही पालि ग्रन्थका टीकाहरूले यसलाई ‘सुँगुरले मन पराउने नरम मासु’ भनेर व्याख्या गरेका छन्। यदि यो सत्य हो भने, यो बुद्धले खानुभएको अन्तिम मासुको परिकार हुन सक्छ।
• वनस्पतिजन्य परिकार: अर्को समूहले यसलाई जमिनमुनि फल्ने एक प्रकारको दुर्लभ च्याउ, जसलाई सुँगुरले माटो खनेर निकाल्न मन पराउँछ, भनेर व्याख्या गर्छ। यस व्याख्याले बुद्धका अधिकांश अनुयायीहरूले पालना गर्ने अहिंसाको सिद्धान्तसँग मेल खान्छ।

खाद्य परिकार जेसुकै भए तापनि, यसको महत्त्व सामग्रीमा भन्दा पनि यसको पछाडिको घटनामा छ। बुद्धले यो भोजन ग्रहण गरेपछि नै गम्भीर बिरामी पर्नुभएको थियो। उहाँले भोजन ग्रहण गर्दा नै यसको घातक प्रभाव महसुस गर्नुभएको थियो, तर पनि चुन्दको श्रद्धालाई सम्मान गर्दै उहाँले त्यसलाई स्वीकार गर्नुभयो। बुद्धले आफ्ना शिष्य आनन्दलाई भन्नुभएको थियो कि यो भोजन अरू कसैलाई नदिई जमिनमा गाड्नू, किनभने यसको शक्ति बुद्धबाहेक अरू कसैले सहन सक्दैन। यो उहाँको अद्भुत करुणा र दूरदर्शिता थियो, ताकि चुन्दको पवित्र नियतमा कुनै दाग नलागोस्।

सारांशमा, “सुकर-मद्दव” एक यस्तो शब्द हो जसको कुनै एउटै निश्चित अर्थ छैन। यो “सुँगुरको नरम मासु” पनि हुन सक्छ वा “सुँगुरले खनेर निकालेको कुनै दुर्लभ च्याउ वा कन्दमूल” पनि हुन सक्छ। यो रहस्य आजसम्म पनि पूर्ण रूपमा समाधान भएको छैन र यही रहस्यले यस घटनालाई आज पनि उत्तिकै चाखलाग्दो बनाएको छ।

बुद्धको महापरिनिर्वाण र चुन्दको महिमा

चुन्दको भोजन ग्रहण गरेपछि बुद्धलाई गम्भीर झाडापखाला लाग्यो। अस्वस्थ हुँदाहुँदै पनि उहाँ पावाबाट कुशीनगरतिर लाग्नुभयो, जहाँ उहाँले आफ्नो महापरिनिर्वाण प्राप्त गर्नुभयो।

• अन्तिम यात्रा: बुद्धले आफ्नो अन्तिम समयमा पनि शिष्यहरूलाई शिक्षा दिइरहनुभयो। उहाँले आफ्नो शारीरिक दुःखलाई शान्त मनले स्वीकार गर्नुभयो, जुन उहाँको निर्वाणको अटल संकल्पको प्रमाण थियो।
• चुन्दप्रतिको सम्मान: बुद्धलाई थाहा थियो कि चुन्दको पवित्र भावनाका बाबजुद केही मानिसले उनलाई दोष दिन सक्छन्। त्यसैले, आफ्नो महापरिनिर्वाणको पूर्वसन्ध्यामा बुद्धले आनन्दलाई स्पष्ट निर्देशन दिनुभयो: “आनन्द! चुन्दले जुन भोजन अर्पण गरे, त्यसबाट कसैले पनि उनलाई दोष नदेओस्। उनको कर्मको फल सुजाताको दानजस्तै महान् छ, जसले मलाई बोधिज्ञान प्राप्तिअघि खीर अर्पण गरेकी थिइन्।”
• महान् शिक्षा: यो बुद्धको गहन करुणा र न्यायपूर्ण दृष्टान्त थियो। यसले हामीलाई सिकाउँछ कि कर्मको नियत सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण हुन्छ। चुन्दको मनमा कुनै खराबी थिएन; उनले शुद्ध हृदयले आफ्नो सबैभन्दा उत्तम वस्तु अर्पण गरेका थिए।

चुन्दको अन्तिम भोजनको कथा केवल बुद्धको परिनिर्वाणसँग जोडिएको एउटा घटना मात्र होइन। यो मानवीय श्रद्धाको शक्ति, करुणाको गहिराइ र कर्मको नियतको महत्त्वलाई उजागर गर्ने एउटा अमर गाथा हो। यसले हामीलाई सिकाउँछ कि जीवनको हरेक पलमा, चाहे त्यो भोजनको आदान-प्रदान होस् वा अन्य कुनै कर्म, हाम्रो मनको शुद्धता र परोपकारी भावना नै सर्वोपरि हुन्छ। चुन्दको यो कथाले हामीलाई सधैँ याद दिलाउँछ कि साँचो दान र सेवा हृदयबाट आउँछ, र यसको फल सधैँ पवित्र र महान् हुन्छ।