जीवनलाई नयाँ दिशा दिने बौद्ध भनाइहरू
जीवन सधैं सहज नहुन सक्छ। कहिलेकाहीँ परिस्थिति यस्ता आइदिन्छन् कि हामी अलमलिन्छौं, दुखी हुन्छौं वा आशा हराउँछौं। यस्ता बेला एउटा सानो प्रेरणादायी शब्दले पनि ठूलो फरक पार्न सक्छ। संसारका महान् गुरुहरू मध्ये एक, गौतम बुद्धको शिक्षाले हजारौं वर्षदेखि मानिसहरूलाई सही मार्ग देखाउँदै आएको छ। उहाँका भनाइहरू सरल लाग्न सक्छन्, तर तिनमा जीवनलाई हेर्ने हाम्रो नजर बदल्ने गहिरो शक्ति लुकेको हुन्छ।
यस ब्लग पोस्टमा, हामी केही प्रसिद्ध बौद्ध भनाइहरू बारे चर्चा गर्नेछौं जसले तपाईंको सोचाइलाई नयाँ दिशा दिन सक्छ र जीवनलाई अझ शान्त र अर्थपूर्ण बनाउन मद्दत गर्न सक्छ। यी भनाइहरू केवल शब्दहरू होइनन्, बरु जीवन जिउने कलाका लागि मार्गदर्शक सिद्धान्त हुन्। आउनुहोस्, बौद्ध दर्शनका केही अमूल्य मोतीहरूलाई नियालौं।
दुख र अनित्यताको गहिरो अर्थ
बौद्ध धर्मको एउटा मुख्य शिक्षा हो कि जीवनमा दुख छ। तर यसको अर्थ यो होइन कि जीवन निराशाजनक छ। यसको अर्थ यो हो कि हामीले दुखको प्रकृतिलाई बुझ्नुपर्छ र त्यसबाट कसरी मुक्त हुने भन्ने सिक्नुपर्छ। धेरैजसो दुख हाम्रा चाहना, आसक्ति र परिवर्तनलाई स्वीकार गर्न नसक्दा उत्पन्न हुन्छ।
- “जीवन आफैंमा दुख होइन, दुखप्रति हाम्रो प्रतिक्रिया र आसक्ति दुख हो।”- यस भनाइको अर्थ हो कि दुख बाह्य घटनामा मात्र निर्भर हुँदैन, बरु ती घटनाहरूप्रति हाम्रो मनोवृत्ति र प्रतिक्रिया मा निर्भर हुन्छ। यदि हामी कुनै कुरामा अत्यधिक आसक्त छौं र त्यो गुमाउँदा वा नपाउँदा हामी दुखी हुन्छौं। तर यदि हामीले परिस्थितिलाई त्यसकै रूपमा स्वीकार गर्न सिक्यौं भने, दुखको अनुभव कम हुन सक्छ।
- “सबै कुरा परिवर्तनशील छ, केही पनि स्थायी छैन।”- यो ‘अनित्यता’ (Anicca) को सिद्धान्त हो। जीवनमा सबै कुरा निरन्तर परिवर्तन भइरहेको छ। मानिसहरू, परिस्थिति, भावना, र वस्तुहरू – केही पनि सधैंभरि रहँदैन। यस सत्यलाई बुझ्दा हामीलाई हानिप्रतिको डर कम गर्न र जीवनका उतारचढावहरूलाई अझ सजिलै स्वीकार गर्न मद्दत गर्छ। जब हामी बुझ्छौं कि राम्रो समय पनि रहँदैन, तब हामी त्यसको कदर गर्न सिक्छौं, र जब नराम्रो समय आउँछ, तब हामीलाई थाहा हुन्छ कि यो पनि बित्छ।
मनको शक्ति: भित्री संसारको निर्माण
बौद्ध धर्मले मनलाई अत्यधिक महत्व दिन्छ। हाम्रो मनले नै हाम्रो अनुभव र वास्तविकताको ठूलो हिस्सा निर्माण गर्छ। हाम्रो विचार, भावना र दृष्टिकोणले हामी संसारलाई कसरी देख्छौं भन्ने कुरा निर्धारण गर्छ।
- “हामी जे सोच्छौं, त्यही बन्छौं। हाम्रो मन नै सबै कुरा हो।”- यो भनाइ धेरै शक्तिशाली छ। यसको सरल अर्थ हो कि हाम्रो मनस्थिति र विचारले हाम्रो भविष्य निर्माण गर्छ। यदि हामी नकारात्मक सोच राख्छौं भने, हाम्रो अनुभव नकारात्मक हुने सम्भावना बढी हुन्छ। तर यदि हामी सकारात्मक र रचनात्मक सोच राख्छौं भने, हामी त्यस प्रकारको वास्तविकता निर्माण गर्न सक्छौं। यसले आत्म-जागरूकता र आफ्नो विचारहरूमा ध्यान दिनुको महत्वलाई जोड दिन्छ।
- “खुसी बाहिर खोज्ने चीज होइन, यो हाम्रो भित्रै हुन्छ।”- हामी अक्सर धन, सम्बन्ध वा सफलता जस्ता बाह्य चीजहरूमा खुसी खोज्छौं। तर वास्तविक र स्थायी खुसी हाम्रो मनको शान्ति र सन्तुष्टिमा निर्भर गर्छ। बाहिरी परिस्थिति जेसुकै भए पनि, यदि हाम्रो मन शान्त र सकारात्मक छ भने, हामी खुसी हुन सक्छौं। यसले हामीलाई आफ्नो भित्री संसारमा ध्यान केन्द्रित गर्न प्रेरित गर्छ।
करुणा, कर्म र सही बाटो
बौद्ध शिक्षाले केवल आत्म-ज्ञानमा मात्र जोड दिँदैन, बरु अरूप्रति करुणा र सही कार्यमा पनि जोड दिन्छ। हाम्रो कर्म (कार्य) को परिणाम हुन्छ र यसले हाम्रो जीवन र अरूको जीवनमा प्रभाव पार्छ।
- “घृणाले घृणालाई जित्न सकिँदैन, यसलाई प्रेमले मात्र जित्न सकिन्छ। यो एक अटल नियम हो।”- यो भनाइले करुणा र प्रेमको शक्ति लाई दर्शाउँछ। जब हामी कसैलाई घृणा गर्छौं वा रिस गर्छौं, त्यो भावनाले हामीलाई नै भित्रभित्रै जलाउँछ। घृणाको जवाफमा घृणा गर्दा यसले समस्यालाई झन् बढाउँछ। तर जब हामी करुणा र समझदारीका साथ प्रतिक्रिया दिन्छौं, तब द्वेषको चक्र तोडिन सक्छ।
- “आफ्नो उद्धारको लागि आफैं प्रयास गर्नुहोस्। अरूमा निर्भर नहुनुहोस्।”- यसले आत्म-निर्भरता र व्यक्तिगत प्रयास को महत्वलाई बुझाउँछ। कसैले पनि तपाईंलाई जबरजस्ती ज्ञान दिन वा मुक्त गर्न सक्दैन। यो तपाईंको आफ्नै यात्रा हो। तपाईंले आफैं ध्यान गर्नुपर्छ, बुझ्नुपर्छ र सही मार्गमा हिँड्नुपर्छ। अरूबाट सहयोग लिनु ठीक छ, तर अन्तिम प्रयास तपाईंको आफ्नै हुनुपर्छ।
केही अन्य प्रेरणादायी भनाइहरू:
- “विगतमा नअल्झनुहोस्, भविष्यको सपना नदेख्नुहोस्, वर्तमान क्षणमा मनलाई केन्द्रित गर्नुहोस्।”
- “रिसलाई समातिराख्नु भनेको अरुमाथि फाल्ने उद्देश्यले तातो कोइला समात्नु जस्तै हो; जल्ने आफैं हो।”
- “हजारौं खोक्रा शब्दहरूभन्दा शान्ति ल्याउने एउटै शब्द उत्तम हुन्छ।”
- “जसरी एउटा मैनबत्तीले हजारौं मैनबत्तीहरू जलाउन सक्छ र त्यसको आयु घट्दैन, त्यसरी नै खुसी बाँड्दा कहिल्यै घट्दैन।”
- “तीन कुरा धेरै समय लुक्न सक्दैन: सूर्य, चन्द्रमा र सत्य।”
केही वर्षअघि, जब म एउटा कठिन परिस्थितिबाट गुज्रिरहेको थिएँ, तब यी भनाइहरूले मलाई ठूलो ढाडस दिए। विशेषगरी अनित्यताको सिद्धान्त बुझ्दा मलाई त्यो क्षणिक दुखसँग जुझ्न धेरै सजिलो भयो। मैले बुझें कि यो अवस्था पनि स्थायी छैन, र यसले मलाई आशावादी हुन प्रेरित गर्यो।
निष्कर्षमा, बुद्धका यी प्रसिद्ध भनाइहरू केवल पुरातन उपदेशहरू मात्र होइनन्, बरु आजको जीवनका लागि पनि अत्यन्तै सान्दर्भिक मार्गदर्शक हुन्। दुखलाई बुझ्ने, मनको शक्तिलाई चिन्ने, र करुणाका साथ कर्म गर्ने सिद्धान्तहरूले हामीलाई अझ शान्त, सचेत र खुसी जीवन जिउन मद्दत गर्न सक्छन्। यी भनाइहरूलाई केवल पढ्नुको सट्टा आफ्नो जीवनमा लागू गर्ने प्रयास गरौं। यसले पक्कै पनि तपाईंको जीवनलाई हेर्ने नजर बदल्नेछ।
