काठमाडौं – बौद्ध धर्ममा ‘डाकिनी’लाई रहस्यमयी शक्तिशाली स्त्री रूपमा वर्णन गरिन्छ। विशेषगरी वज्रयान बौद्ध परम्परामा डाकिनीलाई ज्ञान, शक्तिको प्रतीक र तान्त्रिक मार्गदर्शकका रूपमा मानिन्छ। संस्कृतमा ‘डाकिनी’ शब्दको अर्थ ‘आकाशमा विचरण गर्ने’ भन्ने हुन्छ, जसले उनीहरूको आध्यात्मिक स्वरूपलाई जनाउँछ।
बौद्ध ग्रन्थहरू अनुसार, डाकिनीहरूले साधकलाई मार्गदर्शन गर्ने, मोह र अज्ञानताबाट मुक्त गराउने भूमिका खेल्छन्। केही परम्परामा तिनीहरूलाई करुणामयी देवता मानिन्छ भने कतिपय तन्त्रमार्गी साधनामा तिनीहरूलाई उग्ररूपकी देवीका रूपमा चित्रित गरिएको पाइन्छ। गुरु पद्मसम्भवले डाकिनीहरूलाई ‘गुप्त ज्ञानकी रक्षक’ का रूपमा व्याख्या गरेका छन्।
नेपालका धेरै बौद्ध मन्दिरहरूमा डाकिनीहरूको मूर्ति तथा चित्रहरू देख्न सकिन्छ। विशेष गरी स्वयम्भू, बौद्ध स्तूप वरपर र गुरु पद्मसम्भवको प्रभाव रहेको क्षेत्रहरूमा डाकिनीसम्बन्धी साधना र पूजाहरू गरिन्छ।
बौद्ध धर्ममा डाकिनीहरूको महत्त्व केवल आध्यात्मिक मार्गदर्शनमा सीमित छैन, उनीहरूलाई ज्ञान, शक्ति र मुक्ति प्रदान गर्ने आध्यात्मिक सहयोगीका रूपमा पनि सम्मान गरिन्छ। यसैले, वज्रयान परम्परामा डाकिनीको साधना गर्ने परम्परा अझै जीवित छ।
