Category: लेख

बौद्ध धर्मका तीन प्रमुख मार्ग: थेरवाद, महायान र वज्रयानको सरल परिचय

rinpoche

बौद्ध धर्मका तीन प्रमुख मार्ग: थेरवाद, महायान र वज्रयानको सरल परिचय बौद्ध धर्म भन्ने बित्तिकै धेरैको मनमा शान्त बुद्धको प्रतिमा र ध्यानको छवि आउँछ। तर के तपाईंलाई थाहा छ, बुद्धका शिक्षालाई पछ्याउने तरिकाहरू पनि विविध छन्? बौद्ध धर्म कुनै एकै सूत्रमा बाँधिएको धर्म नभएर यसभित्र विभिन्न परम्परा र अभ्यासका शाखाहरू छन्। यिनैमध्ये प्रमुख तीन मार्गहरू हुन्: थेरवाद, महायान र वज्रयान। यी प्रत्येक मार्गले बुद्धका आधारभूत शिक्षालाई आफ्नै तरिकाले बुझ्छ, अभ्यास गर्छ र व्याख्या गर्छ। आज हामी यिनै तीन मार्गहरूलाई नजिकबाट चिन्ने प्रयास गर्नेछौं, ताकि तपाईंले आफूलाई कुन मार्गले बढी आकर्षित…

Read More

समथ र विपश्यना: बौद्ध ध्यानका दुई मार्ग

rinpoche

समथ र विपश्यना: बौद्ध ध्यानका दुई मार्ग मनको शान्ति (समथ) र यथार्थको प्रज्ञा (विपश्यना) को यात्रामा तपाईंको मार्गदर्शक आजको भागदौडले भरिएको संसारमा, मनको शान्ति र भित्री आनन्दको खोजी एक साझा चाहना बनेको छ। यस खोजीमा ध्यान एक शक्तिशाली उपकरणको रूपमा स्थापित भएको छ। विशेष गरी बौद्ध परम्परामा, ध्यानका दुई मुख्य मार्गहरूले हामीलाई यो यात्रामा डोऱ्याउँछन्: समथ र विपश्यना। यी दुई फरक अभ्यासजस्ता देखिए पनि, यिनीहरूको अन्तिम लक्ष्य एउटै हो – दुःखको अन्त्य र प्रज्ञाको विकास। आउनुहोस्, यिनै दुई ध्यान विधिहरूलाई नजिकबाट नियालौं। १. समथ ध्यान: शान्त तलाउमा मनलाई स्थिर पार्ने…

Read More

गुम्बामा बन्दुक खोज्नेहरू, बुद्धको शान्ति कहिले खोज्ने?

rinpoche

गुम्बाको सत्य: भ्रम, यथार्थ र हाम्रो सामाजिक सद्भाव काठमाडौंका हरिया डाँडाहरूमा शान्तिको प्रतीक बनेर उभिएका गुम्बाहरू, जहाँबाट मन्त्रको ध्वनि र शान्तिको सन्देश फैलिन्छ। हावामा फरफराइरहेका लुङ्दार (प्रार्थना-ध्वजा) र भित्रबाट आउने ध्यानमग्न ध्वनिले गुम्बाहरू हाम्रो व्यस्त संसारमा शान्तिका पवित्र स्थल हुन् भन्ने आभास दिन्छ। तर, हालैका दिनहरूमा केही अँध्यारो र खतरनाक हल्लाहरूले यी पवित्र स्थानहरूको छवि धमिल्याउने प्रयास गरिरहेका छन्। यी हल्लाहरूले गुम्बाहरूलाई गोप्य, विभेदकारी र डरलाग्दो स्थानका रूपमा चित्रण गर्छन्। आज, हामी यी भ्रमका पर्दाहरू च्यातेर सत्यको उज्यालोमा गुम्बाभित्रको वास्तविकता के हो, त्यो प्रस्ट पार्नेछौं। भ्रम १: “गुम्बाभित्र अरू धर्मावलम्बीलाई…

Read More

बुद्धका वचनहरूको रहस्य: त्रिपिटकदेखि तन्त्रसम्मको पूर्ण गाइड

rinpoche

बुद्धका वचनहरूको रहस्य: त्रिपिटकदेखि तन्त्रसम्मको पूर्ण गाइड बौद्ध धर्म, केवल एक धर्म होइन, यो करिब २६०० वर्षदेखि मानवतालाई मार्गदर्शन गरिरहेको एक गहिरो जीवन-दर्शन हो। यसको मुटुमा छन्—सिद्धार्थ गौतम बुद्धका कालजयी वचनहरू। तर ती वचनहरू कहाँ संग्रहित छन्? के ती एउटै किताबमा सीमित छन्? सुरुमा मलाई पनि यो विशाल ज्ञानको सागर देखेर कहाँबाट सुरु गर्ने भन्ने अलमल थियो। तर जब मैले खोतल्दै गएँ, मैले थाहा पाएँ—बुद्धका शिक्षाहरू एउटै नदी होइनन्, बरु विभिन्न मार्ग हुँदै बग्ने विशाल नदी प्रणाली हुन्। आज हामी त्यही ज्ञानको यात्रामा निस्कँदैछौँ—थेरवादको पालि क्याननको आधारशिलादेखि, महायानको करुणाले भरिएको…

Read More

महामुद्रा: मनको गहिराइमा शून्यता र स्पष्टताको खोजी

rinpoche

महामुद्रा: मनको गहिराइमा शून्यता र स्पष्टताको खोजी यो कुनै जटिल दार्शनिक अवधारणा मात्र होइन, बरु प्रत्यक्ष अनुभवमा आधारित यस्तो अभ्यास हो जसले हामीलाई शून्यता (Emptiness) र स्पष्टता (Clarity) को अविभाज्य मिलन देखाउँदै मनको असीमित सम्भावनाहरू खोल्छ। आउनुहोस्, यस महामुद्राको सार र यसको महत्वबारे गहिराइमा चर्चा गरौं। महामुद्रा के हो? ‘महान् छाप’ को रहस्य महामुद्रा, जसलाई अंग्रेजीमा ‘The Great Seal’ पनि भनिन्छ, को मुख्य लक्ष्य हाम्रो मनको वास्तविक, निर्मल र अपरिवर्तनीय स्वरूपलाई प्रत्यक्ष अनुभव गर्नु हो। यसलाई ‘महान् छाप’ किन भनिएको हो भने, यसले सबै घटनाहरू (सुख, दुःख, विचार, भावना) मनको…

Read More

वज्रयान र शाकाहार: करुणाको मार्गमा तपाईंको भोजनको भूमिका

rinpoche

वज्रयान र शाकाहार: करुणाको मार्गमा तपाईंको भोजनको भूमिका वज्रयान बौद्ध धर्म, जसलाई बुद्धत्वको तीव्र मार्ग पनि भनिन्छ, गहिरो दर्शन र शक्तिशाली अभ्यासहरूको लागि परिचित छ। तर जब हामी बोधिसत्वको मार्गमा हिँड्दै सबै प्राणीको हितको लागि संकल्प गर्छौं, एउटा अत्यन्तै व्यावहारिक प्रश्न हाम्रो अगाडि आउँछ: हाम्रो भोजनको थालमा के छ? के वज्रयान अभ्यासमा शाकाहार अनिवार्य छ, वा यो केवल एक व्यक्तिगत रोजाइ हो? यो प्रश्न खानाको बारेमा मात्र होइन। यो हाम्रो अभ्यासको मुटुमा रहेको करुणा र अहिंसाको सिद्धान्तलाई हामीले आफ्नो दैनिक जीवनमा कसरी उतार्छौं भन्नेबारे हो। के हामीले गर्ने भोजनको छनोटले…

Read More

देवता योग: आफूभित्रको दिव्यता जगाउने शक्तिशाली मार्ग

rinpoche

देवता योग: आफूभित्रको दिव्यता जगाउने शक्तिशाली मार्ग हामीमध्ये धेरैलाई ‘देवता’ शब्द सुन्ने बित्तिकै मन्दिरमा पुजिने मूर्ति वा स्वर्गमा बस्ने कुनै अलौकिक शक्तिको याद आउँछ। तर, के देवता बाहिरी शक्ति मात्र हुन्? बौद्ध वज्रयान परम्परामा एउटा यस्तो गहन अभ्यास छ, जसले यो धारणालाई पूर्ण रूपमा बदलिदिन्छ। यसलाई देवता योग भनिन्छ, जहाँ देवता बाहिरी होइन, बरु हाम्रो चेतनामा लुकेको शुद्ध गुणहरूको प्रतीक मानिन्छ। यो कुनै बाहिरी शक्तिको आराधना मात्र होइन, यो त हामी आफैंलाई बुद्धत्व प्राप्त प्राणीको रूपमा कल्पना गर्ने, उनीहरूका गुणहरूलाई आत्मसात गर्ने एउटा गहिरो, रूपान्तरणकारी प्रक्रिया हो। यो अभ्यासले हामीलाई…

Read More

मुद्राहरूको मौन शक्ति: वज्रयानमा हातका सांकेतिक हावभावहरूको रहस्य

rinpoche

मुद्राहरूको मौन शक्ति: वज्रयानमा हातका सांकेतिक हावभावहरूको रहस्य के तपाईंले कहिल्यै सोच्नुभएको छ, हाम्रा हातका साधारण इशाराहरूमा कति गहिरो रहस्य र शक्ति लुकेको हुन सक्छ? एउटा विनम्र नमस्कारले आदरको भाव जगाउँछ, कसिएको मुट्ठीले क्रोधको संकेत गर्छ। तर, के यी साधारण इशाराहरूभन्दा पर पनि हातको भाषाको कुनै गहिरो संसार होला? अवश्य छ। एक यस्तो प्राचीन आध्यात्मिक परम्परा, जहाँ हातका इशाराहरूले ब्रह्माण्डीय शक्ति र गहिरो ज्ञानका द्वारहरू खोल्छन्। हामी कुरा गर्दैछौं मुद्राहरूको, जसले विशेष गरी वज्रयान बौद्ध धर्ममा केन्द्रीय स्थान राख्छ। यी केवल हातका चालहरू मात्र होइनन्; बरु शरीर, वचन र मनलाई…

Read More

वज्रयान अनुष्ठानहरूमा मण्डलाको महत्त्व

rinpoche

वज्रयानमा मण्डलाको रहस्य: ब्रह्माण्डको नक्सा, मनको पवित्र यात्रा तपाईंले पनि मण्डला पक्कै देख्नुभएको छ – कुनै बौद्ध गुम्बाको भित्तामा कुँदिएको, ध्यान केन्द्रको पोस्टरमा सजिएको, वा कलाको अनुपम नमुनाको रूपमा। यसको ज्यामितीय सुन्दरता र रहस्यमय जटिलताले हाम्रो ध्यान सहजै खिच्छ। तर के यो केवल आँखालाई आनन्द दिने एउटा चित्र मात्र हो? वज्रयान बौद्ध धर्मको गहिराइमा पुग्दा थाहा हुन्छ, मण्डला चित्रकलाभन्दा धेरै माथि छ। यो सम्पूर्ण ब्रह्माण्डको एक सूक्ष्म नक्सा हो, एक पवित्र देवभूमि हो, र अन्ततः, बुद्धत्वतर्फ लैजाने मनको यात्राको सबैभन्दा शक्तिशाली उपकरण हो। आउनुहोस्, आज हामी वज्रयान अनुष्ठानहरूमा मण्डलाको यो…

Read More

बौद्ध धर्म विज्ञानलाई भेट्छ: स्नायु विज्ञान र ध्यानको प्रभाव

rinpoche

विज्ञानको दृष्टिमा ध्यान: बौद्ध धर्म र स्नायुविज्ञानको अद्भुत संगम हाम्रो मन, यो कति रहस्यमय र शक्तिशाली छ! शताब्दीयौंदेखि, बौद्ध धर्मले मनलाई बुझ्ने र तालिम दिने गहिरो विधिहरू सिकाउँदै आएको छ, जसमध्ये ध्यान एक प्रमुख अभ्यास हो। तर के यी प्राचीन अभ्यासहरू केवल आध्यात्मिक मार्ग हुन्, वा तिनीहरूमा कुनै वैज्ञानिक सत्य पनि लुकेको छ? आज, आधुनिक विज्ञान, विशेषगरी स्नायुविज्ञान (Neuroscience) ले बौद्ध धर्मका यी दावीहरूको जाँच गरिरहेको छ, र नतिजाहरू साँच्चै आश्चर्यजनक छन्। यो लेखमा, हामी ध्यानले हाम्रो मस्तिष्कमा पार्ने प्रभावहरू र यसलाई कसरी विज्ञानले पुष्टि गरेको छ भन्नेबारे विस्तृत रूपमा…

Read More