वर्ग: लेख

श्रीलंकामा बौद्ध धर्म पहिलो पटक सम्राट अशोकको शासनकाल (ई.पू. तेस्रो शताब्दी) मा पुगेको इतिहास पाइन्छ। सम्राट अशोकले आफ्ना छोरा महिन्द्र थेर र छोरी संघमित्रा लाई बौद्ध धर्म प्रचारका लागि श्रीलंका पठाएका थिए। त्यसबेला श्रीलंकाका राजा देवानम्पिय तिस्स (२४७–२०७ ई.पू.) थिए । महिन्द्र थेरको उपदेशबाट प्रभावित भएर राजाले बौद्ध धर्म ग्रहण गरे। राजाको प्रेरणाले श्रीलंकामा बौद्ध धर्म तीव्र रूपमा फैलियो। संघमित्रा थेरिले भारतको बोधगयाबाट बोधि वृक्षको हाँगोलाई श्रीलंका ल्याएर अनुराधापुरमा रोपिन्, जसले श्रीलंकामा बौद्ध धर्मको जरा गाड्न मद्दत ग¥यो। यसपछि श्रीलंकामा बौद्ध धर्म संस्कृति, शिक्षा, र समाजको अभिन्न अंग बन्यो। समयक्रममा…

Read More

काठमाडौं – बौद्ध धर्मको प्रमुख सिद्धान्तहरूमध्ये प्रतीत्य–समुत्पाद एक महत्वपूर्ण शिक्षादर्शन हो। यस अवधारणाले सबै चीज परस्पर निर्भर कारण र परिणामहरूको शृङ्खलाबाट उत्पन्न हुने सिद्धान्तलाई स्पष्ट पार्छ। बुद्धले भन्नुभएको छ, “यो हुँदा उ हुन्छ, यो नहुँदा उ हुँदैन,” जसले कारण र परिणामको अविच्छिन्न सम्बन्धलाई दर्शाउँछ। प्रतीत्य–समुत्पादको शिक्षाले जीवन, दुःख, तथा मुक्ति कसरी सम्भव छ भन्ने बुझ्न मद्दत गर्छ। यस सिद्धान्तअनुसार संसारका सबै घटनाक्रम परस्पर आश्रित छन्, जसले जन्म, मृत्यु, पुनर्जन्म, र कर्मको चक्रलाई पनि स्पष्ट पार्छ। यसै आधारमा, बौद्ध धर्मले निरन्तर परिवर्तनशीलतालाई स्वीकार्दै मुक्तिको मार्गको रूपमा अज्ञानताको अन्त्यलाई देखाउँछ। सम्पूर्ण बौद्ध…

Read More

गौतम बुद्धले बुद्धत्व प्राप्त गरेपछि पहिलो पटक आफ्नो जन्मस्थल लुम्बिनीको भ्रमण गर्नु भएको थियो । ज्ञानोदयपछि संसारलाई धर्मको मार्ग देखाउँदै हिड्नु भएका बुद्ध आफ्ना अनुयायीहरूसहित लुम्बिनी आउनु भएको थियो । इतिहास अनुसार, बुद्धले आफ्नो जन्मस्थलको स्मरण गर्दै लुम्बिनी प्रवेश गर्दा त्यहाँका स्थानीय जनता एवं पुराना परिचितहरू भावुक बनेका थिए । विशेषगरी, लुम्बिनीमा रहेका उहाँका नातेदार र बाल्यकालका चिनजानका व्यक्तिहरूले बुद्धलाई सम्मानपूर्वक स्वागत गरेका थिए। यो ऐतिहासिक क्षणमा बुद्धले लुम्बिनीको पवित्र भूमिमा ध्यान गर्दै जन्मभूमिप्रति सम्मान व्यक्त गर्नु भएको थियो । उहाँले उपस्थित जनसमुदायलाई धर्मको उपदेश दिँदै जीवन, दुःख, र मुक्तिको…

Read More

काठमाडौं – बौद्ध धर्मका तीन प्रमुख शाखामध्ये वज्रयान (तन्त्रयान) गूढ साधना, मन्त्र, मुद्राहरू र ध्यानमार्फत बुद्धत्व प्राप्त गर्ने मार्गको रूपमा चिनिन्छ। महायान परम्पराको एक विशेष रूप मानिने वज्रयान मुख्य रूपमा तिब्बत, नेपाल, भुटान, मङ्गोलिया र जापानजस्ता क्षेत्रमा प्रचलित छ। वज्रयान अभ्यासमा गुरु (लामा) को मार्गदर्शन अनिवार्य मानिन्छ। साधकले विशेष मन्त्र जप, ध्यान, मण्डल निर्माण, र तन्त्र साधनाका माध्यमबाट आध्यात्मिक उन्नति गर्न सक्छन्। यस मार्गमा करुणा र प्रज्ञालाई समान रूपमा महत्व दिइन्छ, जसले बुद्धत्व प्राप्तिको प्रक्रियालाई तीव्र बनाउने विश्वास गरिन्छ। नेपालमा वज्रयान परम्परा विशेष गरी नेवार बौद्ध समुदायमा जोगिएको छ, जहाँ…

Read More

बौद्ध धर्म २५०० वर्षभन्दा पहिले सिद्धार्थ गौतम (गौतम बुद्ध) द्वारा खोज गरिएको धर्म हो, जसले आज संसारभरि करोडौं मानिसलाई प्रेरणा दिएको छ। यो धर्मले व्यक्तिगत आत्मज्ञान, मानसिक शान्ति, र सबै प्राणीप्रति दया भावलाई प्राथमिकता दिन्छ। गौतम बुद्धले आफ्नो जीवन राजसी विलास त्यागेर सत्यको खोजीमा समर्पित गरे। उनले जीवनको दुःख, यसको कारण, र यसबाट मुक्तिको मार्ग पत्ता लगाउन कठोर तपस्या गरे। अन्ततः बोधगयामा पीपलको रुखमुनि ध्यान गरी उनले आत्मज्ञान प्राप्त गरे। त्यहीँबाट उनले चार आर्य सत्य र अष्टांग मार्गको शिक्षा दिन थाले, जसले बौद्ध धर्मको आधारशिला निर्माण ग¥यो। चार आर्य सत्यहरूः…

Read More

महाकरुणामय अवलोकितेश्वर महाभिषेक (वाङ्छेन) का लागि श्री परम पावन ४१ औं साक्या गोङ्मा ठ्रिछेन रिन्पोछे यतिबेला नेपालमा हुनुहुन्छ । नेपालमा रहेका बौद्धमार्गी अनुयायीलाई अभिषेक दिन उहाँ असोज ६ नेपाल आइपुग्नु भएको हो । उहाँले काठमाडौँको चावहिल, चुच्चेपाटीस्थित हायात ग्राउण्डमा असोज २७ गते हुने विशेष समारोहमा महाअभिषेक दिदै हुनुहुन्छ । महाभिषेक कार्यक्रम दिउँसो दिउँसो १२ बजदेखि सुरु हुनेछ । महासिद्ध मैत्रीयोगीको परम्पराको अति दुर्लभ महाकरुणामय अवलोकितेश्वर महाभिषेक बौद्ध धर्ममा एकदमै महत्वपूर्ण मानिन्छ । यो महाभिषेक एक मनुष्यलाई जीवनमा चाहिने सम्पूर्ण उपदेशहरूले सम्पन्न भएको पञ्चदेवको मण्डलवाला महाभिषेक (वाङ्छेन ) हो । यो…

Read More

आचार्य सार्की शेर्पा ल्होसार, ल्हो भनेको ‘वर्ष’ र सार भनेको ‘नयाँ’ हो, अर्थात् ल्होसारको शाब्दिक अर्थ के हो भने एक साल समाप्त भएर अर्को नयाँ सालको उदय हुनुलाई बुझिन्छ । हाम्रो समाजमा जान लागेको पुरानो वर्षको बिदाइ गर्नका लागि ल्होसार आउनु भन्दा २, ३ दिन पहिलेदेखि धर्म गुरुहरू आमन्त्रण गरी भव्य पूजा प्रचलन पनि रहेको छ । त्यसै गरी आउन लागेको ल्होसार अर्थात् नयाँ वर्षको स्वागत गर्नको लागि आफ्नो गच्छे अनुसार जमर्को गर्ने गर्दछ । हिमाली क्षेत्रमा बसोबास गर्ने महायानी बौद्धमार्गी जनसमुदायहरूले मान्ने ल्होसार अर्थात् नयाँ सालको गणना मञ्जुश्री र…

Read More

केही दिनअघिको कुरा हो, फेसबुक चलाउँदै गर्दा बुद्ध स्प्रिच्युयल लाइफ शीर्षक अन्तर्गत एकजना पत्रकार महोदय र अस्ट्रेलियाली बौद्ध भिक्षुको अन्तर्वार्ताको केही अंश पढ्ने मौका पाएँ। अन्तर्वार्ता घतलाग्दो छ। पढ्दा अनौठो, उच्छृखल वा अशोभनीय जस्तो लागे पनि यो बुद्ध धर्मको संवेदनशीलता, स्वरूप र गहनतालाई जागृत गर्ने खालको छ। अन्तर्वार्तामा बौद्ध भिक्षुलाई प्रश्न सोधिएको रहेछ–बुद्ध धर्मको पवित्र ग्रन्थ त्रिपिटक च्यातचुत पारी चर्पीको नालमा फ्याँकिदियो भने तपाईँ के गर्नुहुन्छ? बौद्ध भिक्षु एकक्षण मौन रहनुभयो। अनि शान्त भावले जवाफ दिनुभयो–सर्वप्रथमत चर्पीको नाल बन्द होला भनेर नाल सफा गर्नेतिर लाग्नेछु। अन्तर्वार्ताको पृष्ठमा लेखिएको छ। भिक्षुको…

Read More

विवेक शर्मा उत्तरः १२औं शताब्दिमा मुसलमानी हमलाले भारतबर्षकै इतिहासमा अध्ययन र विद्याको चरमोत्कर्षको रुपमा रहेका करिब एक दर्जन नालन्दा, विक्रमशिल, जगद्दल, औदन्तपुरी आदि जस्ता बौद्ध महाविद्यालयहरुको समुल नाश भएपछी हालको भारतमा बौद्ध धर्मको अवसान हुन पुग्नुका साथै अध्यात्मको क्षेत्रमा सम्पुर्ण व्याख्या प्रणालीनै वैदिक–हिन्दु धर्मको स्थापना हुन गएको र बौद्ध धर्मको ग्रन्थ, व्याख्याप्राणाली, विधिविधान र अवधारणा पछि धकेलिएकोले भारत र नेपालका अधिकाँश मानिसलाई बौद्ध धर्मको बारेमा जानकारीको कमिले गर्दा बौद्ध धर्ममा सरस्वतीको के स्थान छ भनेर थाहा नहुनु स्वभाविक नै हो। नेपालमा बौद्ध धर्म मल्ल,शाह र राणाकालमा पेलिएकोले पनि आजको दिन्मा…

Read More

– भागवतनरसिंह प्रधान काठमाडौं महानगरपालिका– २९, ठमेलको सञ्चय कोष केन्द्रीय कार्यालय र अस्कल क्याम्पस बाटोको पश्चिममा अवस्थित विक्रमशील महाविहार काठमाडौं उपत्यकाको अति प्राचीन् विहारमध्ये गणनामा आउँछ । उपत्यकाको सबैभन्दा पुरानो विहार साँखुको वज्रयोगिनी आसपासमा रहेको गुँ विहार मानिन्छ । विक्रमशील महाविहारको पुरानो भग्नावशेष ठमेल गल्कोपाखा सामाखुसीबाट ब्रिटिस चिहानको पश्चिम सानो बाटिकामा अहिलेसम्म पनि उपलब्ध छ । यहाँस्थित पुरानो विक्रमशील महाविहारलाई सामाखुसीको किनारमा रहेकाले यसलाई सामावही भन्ने चलन थियो । सामाखुसीआसपास हर साल सानो तिनो बाढी आइरहनाले यसलाई ठमेलको हारांम्ह म्ह्या मचाः भनेर जानिन्छ अर्थात् चुलबुले पुरानो सामावही सामाखुसीको बाढीले, भूकम्प…

Read More