नेपालमा राणा शासन: बौद्ध धर्ममा परेको प्रभाव
नमस्कार! आज हामी नेपालको इतिहासको एउटा महत्वपूर्ण पाटो, राणा शासनकालमा बौद्ध धर्ममा परेको प्रभावको बारेमा चर्चा गर्नेछौं। राणा शासन, जसले नेपालमा १०४ वर्ष शासन गर्यो, त्यस समयमा धर्म, संस्कृति र सामाजिक जीवनमा धेरै परिवर्तनहरू भए। बौद्ध धर्ममाथि यसको कस्तो असर पर्यो भन्ने जान्न उत्सुक हुनुहुन्छ भने, यो लेख पढ्नुहोस्।
राणा शासनको पृष्ठभूमि र धार्मिक नीति
राणा शासनको उदय वि.सं. १९०३ मा जंगबहादुर राणाबाट भएको थियो। राणा शासकहरूले आफूलाई शक्तिशाली बनाउन विभिन्न नीतिहरू अपनाए। उनीहरूले हिन्दु धर्मलाई राज्य धर्मको रूपमा स्थापित गरे र अन्य धर्महरूलाई कम महत्व दिए। तर, यसको मतलब यो होइन कि बौद्ध धर्म पूर्ण रूपमा दबिएको थियो।
- राणा शासकहरूले हिन्दु धर्मलाई प्राथमिकता दिए पनि बौद्ध धर्मलाई पूर्ण रूपमा निषेध गरेनन्।
- केही राणा शासकहरूले बौद्ध धर्मका मठ-मन्दिरहरूलाई सहयोग गरे, तर यो सहयोग सीमित थियो।
- बौद्ध धर्मका अनुयायीहरूले आफ्नो धर्मलाई शान्तिपूर्ण तरिकाले पालन गरिरहे।
मलाई याद छ, मेरो हजुरबुबाले भन्नुहुन्थ्यो, “राणा शासनमा धर्म मान्न गाह्रो थियो, तर हाम्ले आफ्नो परम्परालाई छोडेनौँ।” यस भनाइले त्यस समयको धार्मिक वातावरणलाई झल्काउँछ।
बौद्ध धर्ममा परेका सकारात्मक र नकारात्मक प्रभावहरू
राणा शासनको समयमा बौद्ध धर्ममा सकारात्मक र नकारात्मक दुवै प्रभावहरू परे। एउटातर्फ, राज्यको समर्थन कम हुँदा बौद्ध धर्मका शैक्षिक र सांस्कृतिक गतिविधिहरूमा कमी आयो। अर्कोतर्फ, यस समयमा केही व्यक्तिहरूले आफ्नो व्यक्तिगत प्रयासबाट बौद्ध धर्मलाई जीवन्त राखे।
सकारात्मक प्रभावहरू:
- केही नेवार समुदायले आफ्नो परम्परागत बौद्ध धर्मलाई निरन्तरता दिए। उनीहरूले गुम्बा र चैत्यहरूको संरक्षण गरे।
- केही राणा शासकहरूले बौद्ध धर्मका कलाकृतिहरूलाई संरक्षण गरे।
- विभिन्न बौद्ध विद्वानहरूले धर्मको अध्ययन र अभ्यासलाई जारी राखे।
नकारात्मक प्रभावहरू:
- राज्यको समर्थन नहुँदा बौद्ध धर्मका मठ-मन्दिरहरूको विकासमा बाधा पुग्यो।
- बौद्ध शिक्षाको प्रचार-प्रसारमा कमी आयो।
- केही बौद्ध धर्मका अनुयायीहरू हिन्दु धर्ममा परिवर्तन भए।
उदाहरणका लागि, स्वयम्भूनाथ स्तूपाको संरक्षण र पुनर्निर्माणमा राणा शासकहरूले खासै चासो देखाएनन्। तर, स्थानीय समुदायले आफ्नो प्रयासबाट यसलाई जोगाइराखे।
निष्कर्ष
समग्रमा, राणा शासनकालमा बौद्ध धर्मले धेरै चुनौतीहरूको सामना गर्नुपर्यो। राज्यको समर्थन कम हुँदा यसको विकासमा बाधा पुग्यो, तर बौद्ध धर्मका अनुयायीहरूले आफ्नो धर्म र संस्कृतिलाई जोगाइराखे। आज, नेपालमा बौद्ध धर्म फस्टाउँदै गएको छ, र यसको श्रेय ती व्यक्तिहरूलाई जान्छ जसले राणा शासनको कठिन समयमा पनि आफ्नो धर्मलाई बचाए। हामीले इतिहासबाट पाठ सिकेर सबै धर्महरूको सम्मान गर्नुपर्छ।
