काठमाडौं – बौद्ध धर्मका तीन प्रमुख शाखामध्ये वज्रयान (तन्त्रयान) गूढ साधना, मन्त्र, मुद्राहरू र ध्यानमार्फत बुद्धत्व प्राप्त गर्ने मार्गको रूपमा चिनिन्छ। महायान परम्पराको एक विशेष रूप मानिने वज्रयान मुख्य रूपमा तिब्बत, नेपाल, भुटान, मङ्गोलिया र जापानजस्ता क्षेत्रमा प्रचलित छ।
वज्रयान अभ्यासमा गुरु (लामा) को मार्गदर्शन अनिवार्य मानिन्छ। साधकले विशेष मन्त्र जप, ध्यान, मण्डल निर्माण, र तन्त्र साधनाका माध्यमबाट आध्यात्मिक उन्नति गर्न सक्छन्। यस मार्गमा करुणा र प्रज्ञालाई समान रूपमा महत्व दिइन्छ, जसले बुद्धत्व प्राप्तिको प्रक्रियालाई तीव्र बनाउने विश्वास गरिन्छ।
नेपालमा वज्रयान परम्परा विशेष गरी नेवार बौद्ध समुदायमा जोगिएको छ, जहाँ प्राचीन बौद्धचार्य परम्परा आजसम्म जीवित छ। काठमाडौं उपत्यकाका गुम्बा र विहारहरूमा तान्त्रिक साधनाहरू सञ्चालन हुने गर्छन्। यसैगरी, तिब्बती बौद्ध धर्मका निङ्मा, काग्यु, साक्य र गेलुग परम्परामा वज्रयान गहिरो रूपमा अभ्यास गरिन्छ।
वर्तमान समयमा वज्रयान अभ्यास विश्वव्यापी रूपमा फैलँदै गएको छ। पश्चिमा मुलुकहरूमा समेत तान्त्रिक ध्यान, मन्त्र र बौद्ध तत्त्व ज्ञानप्रति आकर्षण बढेको पाइन्छ। नेपालमा वज्रयान परम्पराको अध्ययन, अनुसन्धान र प्रवद्र्धनका लागि विभिन्न संघसंस्थाहरूले काम गरिरहेका छन्।
वज्रयान बौद्ध धर्मको एउटा रहस्यमय र शक्तिशाली अभ्यास हो, जसले साधकलाई चित्त–परिवर्तन र बुद्धत्वको मार्गमा अघि बढ्न प्रेरित गर्छ। यसका विधिहरू सही रूपमा अभ्यास गरेमा जीवनमा गहिरो आध्यात्मिक अनुभव प्राप्त गर्न सकिन्छ।
