आजको द्रुत गतिको र प्रायः अस्तव्यस्त संसारमा हामीमध्ये धेरैले आफूलाई कहिलेकाहीँ हराएको वा अत्यधिक दबाबमा परेको महसुस गर्छौं। चारैतिरबाट आउने जानकारीको ओइरो, सामाजिक सञ्जालको निरन्तर बज बज र जीवनका अपेक्षाहरूले हामीलाई दौडधुपमा व्यस्त राख्छ। यस्तो अवस्थामा मन अशान्त हुनु र जीवनमा कुनै कुराको कमी भएको महसुस हुनु स्वाभाविक हो। हामी कहिले यो अतिमा पुग्छौं त कहिले त्यो अतिमा, तर केही कुरा मिल्दैन। यसै सन्दर्भमा, हजारौं वर्ष पुरानो एउटा अवधारणा आज पनि उत्तिकै सान्दर्भिक छ: मध्यम मार्ग। जीवनको भिडभाड र द्वन्द्वहरूका बीचमा सन्तुलन खोज्ने यो एक शक्तिशाली सूत्र हो।
मध्यम मार्ग: अस्तव्यस्त संसारमा सन्तुलन
मध्यम मार्गको अवधारणा खासगरी बौद्ध दर्शनसँग जोडिएको छ, तर यसको अर्थ कुनै एक धर्मको अभ्यास मात्र होइन। यो जीवनप्रतिको एक दृष्टिकोण हो, एउटा व्यावहारिक दर्शन जसले हामीलाई दुई चरमबिन्दुहरूबाट बच्न सिकाउँछ। जीवनमा हामी अक्सर दुई किनारहरूमा फस्छौं: या त हामी कुनै कुरामा अति संलग्न हुन्छौं वा त्यसबाट अति विच्छेद हुन्छौं। उदाहरणका लागि:
- काममा या त हामी आफूलाई पूर्ण रूपमा होम्छौं (जसले बर्नआउट हुन्छ) या त पूर्ण रूपमा बेवास्ता गर्छौं (जसले प्रगति रोकिन्छ)।
- भावनाहरूमा या त हामी तिनीहरूको बाढीमा बग्छौं या त तिनीहरूलाई पूर्ण रूपमा दबाउन खोज्छौं।
- उपभोगमा या त हामी अन्धाधुन्ध खर्च गर्छौं या त आफूलाई आवश्यक कुराहरूबाट पनि वञ्चित गर्छौं।
मध्यम मार्गले यी दुई अतिहरूबीचको सन्तुलित बाटो अपनाउन सिकाउँछ। यो भनेको कुनै कुरामा आधा-आधा गर्नु वा सम्झौता गर्नु मात्र होइन, बरु प्रत्येक अवस्थामा बुद्धिमानी र चेतनापूर्वक सही मात्रा पत्ता लगाउनु हो। यो बाटो दिगो र शान्तिपूर्ण हुन्छ किनभने यसले हामीलाई चरम प्रतिक्रियाहरूबाट हुने कष्टबाट बचाउँछ।
जीवनमा मध्यम मार्ग कसरी अपनाउने?
मध्यम मार्ग कुनै अमूर्त सिद्धान्त मात्र होइन, यसलाई हामी आफ्नो दैनिक जीवनमा अभ्यास गर्न सक्छौं। यसका लागि ठूला परिवर्तनहरू आवश्यक पर्दैन, साना-साना चेतनापूर्वक गरिने छनोटहरूले पनि ठूलो फरक पार्न सक्छन्:
- काम र व्यक्तिगत जीवनमा सन्तुलन: धेरै काम गर्नु र थोरै आराम गर्नु दुवै अति हुन्। आफ्नो कामको समय निर्धारण गर्नुहोस् र फुर्सद, परिवार र साथीहरूको लागि पनि समय छुट्याउनुहोस्। जब तपाईं काम गर्दै हुनुहुन्छ, ध्यान दिएर गर्नुहोस्, र जब आराम गर्दै हुनुहुन्छ, पूर्ण रूपमा आराम गर्नुहोस्।
- भावना र विचारहरूलाई व्यवस्थापन: आफ्ना भावनाहरूलाई बेवास्ता नगर्नुहोस्, तर तिनीहरूलाई तपाईंलाई पूर्ण रूपमा नियन्त्रण गर्न पनि नदिनुहोस्। आफ्नो मनमा आउने विचार र भावनाहरूलाई नियाल्ने प्रयास गर्नुहोस्, तिनीहरूसँग टाँसिएर बस्ने वा तिनबाट भाग्ने गर्नुको सट्टा। ध्यान वा माइन्डफुलनेसले यसमा मद्दत गर्न सक्छ।
- उपभोग र आवश्यकता: हामी अक्सर चाहना र आवश्यकताबीचको फरक छुट्याउन सक्दैनौं। मध्यम मार्गले हामीलाई आफ्नो वास्तविक आवश्यकताहरू बुझ्न र अनावश्यक चाहनाहरूको पछि अन्धाधुन्ध नलाग्न प्रेरित गर्छ। यसले खर्चमा सन्तुलन ल्याउँछ र लोभ तथा असन्तुष्टिबाट बचाउँछ।
- सम्बन्धहरूमा: कसैसँग अति आश्रित हुनु वा पूर्ण रूपमा विच्छेद हुनुको सट्टा, स्वस्थ सम्बन्धको लागि आपसी सम्मान र स्वस्थ दूरी कायम गर्नु मध्यम मार्ग हो। आफ्ना विचारहरू व्यक्त गर्नुहोस्, तर अरूको कुरा पनि सुन्नुहोस्।
यो अभ्यास निरन्तरको प्रयास हो। कहिलेकाहीँ हामी चिप्लन सक्छौं, तर महत्त्वपूर्ण कुरा फेरि सचेत भएर मध्यम मार्गमा फर्कने प्रयास गर्नु हो।
मध्यम मार्गका फाइदाहरू र एक अनुभव
जब हामी जीवनमा मध्यम मार्ग अपनाउन थाल्छौं, यसका फाइदाहरू स्पष्ट देखिन थाल्छन्। तनाव कम हुन्छ, मनमा शान्ति छाउँछ, र निर्णयहरू लिनमा स्पष्टता आउँछ। हामी आफूलाई र अरूलाई स्वीकार्ने क्षमता विकास गर्छौं, जसले सम्बन्धहरूमा सुधार ल्याउँछ। यो बाटोले हामीलाई दीर्घकालीन खुशी र सन्तुष्टि प्रदान गर्छ, किनकि यो क्षणिक सुखको पछि लाग्ने भन्दा स्थायित्व मा आधारित हुन्छ।
एक समय मलाई लाग्थ्यो कि मैले जीवनमा या त एकदमै कडा मेहनत गर्नुपर्छ र हरेक कुरामा उत्कृष्ट हुनुपर्छ, नत्र म असफल हुन्छु। यसले मलाई सधैं चिन्तित र अपर्याप्त महसुस गराउँथ्यो। मैले आफूलाई कहिल्यै पर्याप्त आराम वा मनोरञ्जनको अनुमति दिइनँ। जब मैले यस अतिबाट बाहिर निस्केर काम, आराम, र सामाजिक जीवनबीच सन्तुलन ल्याउन थालें, तब मैले पाएँ कि म अझ धेरै उत्पादक र खुशी हुन सकें। गल्तीहरू हुँदा पनि आफूलाई स्वीकार गर्न सिक्नु र सबै कुरामा पूर्णता खोज्नुको सट्टा प्रगतिमा ध्यान दिनु मध्यम मार्गको एउटा महत्त्वपूर्ण पाठ थियो।
अस्तव्यस्त संसारमा शान्ति र सन्तुलन खोज्नु एक निरन्तरको यात्रा हो। मध्यम मार्ग कुनै गन्तव्य होइन, बरु हिँडिरहने बाटो हो। यसले हामीलाई सिकाउँछ कि जीवनका उतारचढावहरूका बीचमा पनि हामी शान्त र स्थिर रहन सक्छौं यदि हामीले अतिबाट बचेर सन्तुलित दृष्टिकोण अपनायौं भने। आजैबाट आफ्नो जीवनमा साना-साना कुरामा मध्यम मार्गको अभ्यास सुरु गरौं, र अस्तव्यस्तताबीच शान्तिको अनुभव गरौं।
