बौद्ध धर्म २५०० वर्षभन्दा पहिले सिद्धार्थ गौतम (गौतम बुद्ध) द्वारा खोज गरिएको धर्म हो, जसले आज संसारभरि करोडौं मानिसलाई प्रेरणा दिएको छ। यो धर्मले व्यक्तिगत आत्मज्ञान, मानसिक शान्ति, र सबै प्राणीप्रति दया भावलाई प्राथमिकता दिन्छ।
गौतम बुद्धले आफ्नो जीवन राजसी विलास त्यागेर सत्यको खोजीमा समर्पित गरे। उनले जीवनको दुःख, यसको कारण, र यसबाट मुक्तिको मार्ग पत्ता लगाउन कठोर तपस्या गरे। अन्ततः बोधगयामा पीपलको रुखमुनि ध्यान गरी उनले आत्मज्ञान प्राप्त गरे। त्यहीँबाट उनले चार आर्य सत्य र अष्टांग मार्गको शिक्षा दिन थाले, जसले बौद्ध धर्मको आधारशिला निर्माण ग¥यो।
चार आर्य सत्यहरूः
(१) दुःख–संसारमा दुःख छ ।
(२) समुदाय–दुःखका कारण छन ।
(३) निरोध–दुःखको निबारण छ ।
(४) मार्ग–निवारणका लागी अष्टांगिक मार्ग छ ।
अष्टांग मार्ग
(१) सम्यक दृष्टिः–चार आर्यसत्यमा बिश्वास गर्नु ।
(२) सम्यक संकल्पः–मानसिक र नैतिक बिकाशको प्रतिज्ञा गर्नु ।
(३) सम्यक वाकः–हानिकारक कुरा र झुठो नबोल्नु ।
(४) सम्यक कर्मः–हानिकारक कर्म नगर्नु ।
(५) सम्यक जिविकाः–कुनै पनि स्पष्ट र अस्पष्ट हानिकारक ब्यापार नगर्नु ।
(६) सम्यक प्रयासः–आफुले आफैलाई सुधारने कोशिस गर्नु ।
(७) सम्यक स्मृतिः–स्पष्ट ज्ञानले देख्न सक्ने मानसिक योग्यता प्राप्त गर्ने कोशिस गर्नु ।
(८) सम्यक समाधीः–निर्वाण प्राप्त गर्ने कोशिस गर्नु ।
अष्टांग मार्ग बौद्ध धर्मको व्यावहारिक पथ हो, जसले नैतिकता, ध्यान, र ज्ञानलाई जोड दिन्छ। यसले दयालु जीवन जिउन र आत्मज्ञानतर्फ अग्रसर हुन प्रेरणा दिन्छ।
बौद्ध धर्म केवल आध्यात्मिकता मात्र होइन; यो सामाजिक समानता, दयालुता, र अहिंसाको मार्ग पनि हो। बुद्धको शिक्षाले जातपातको भेदभाव र हिंसात्मक प्रवृत्तिलाई अस्वीकार गरी समाजमा करुणा र समानताको भावना फैलायो।
आज बौद्ध धर्म संसारभरि फैलिएको छ। नेपाल, भारत, श्रीलंका, थाईल्यान्ड, चीन, जापान लगायतका देशहरूमा यसको गहिरो प्रभाव छ। नेपालमा लुम्बिनी, जहाँ बुद्धको जन्म भयो, सम्पूर्ण बौद्ध अनुयायीहरूको लागि एक पवित्र स्थल हो।
बौद्ध धर्मले हामीलाई सिकाउँछ कि बाह्य वस्तुहरूमा खुशी खोज्नुभन्दा आन्तरिक शान्ति र आत्मज्ञानतर्फ उन्मुख हुनु जीवनको वास्तविक उद्देश्य हो। यसले मानिसलाई आफूभित्रै रहेको दिव्यता पत्ता लगाउन प्रेरणा दिन्छ।
बौद्ध धर्म शाश्वत सत्य, करुणा र आत्मज्ञानको प्रतीक हो, जसले व्यक्तिगत जीवनमा शान्ति र समाजमा समभावको सन्देश दिन्छ।
